Son dönemde ABD, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşında askeri makinesini destekleyen kişi, şirketler (Rosatom gibi) ve kurumlara uluslararası yaptırımlar uyguladı. Önemli bir adım olarak, devlet enerji şirketi Rosatom’un CEO’su Aleksey Lihaçov ve şirketin yönetim kurulunun 13 üyesi yaptırım listesine alındı.
Dikkat çeken bir diğer husus ise ABD’nin 2040 yılına kadar Rus uranyumu ithalatını yasaklamasıdır. Ancak Enerji Bakanlığı, şirketlerin alternatif bulamayacaklarını kanıtlamaları durumunda istisnalar yapabilme yetkisine sahip oldu. Şu ana kadar Rosatom kapsamlı yaptırımlardan kaçınmayı başardı, ancak mevcut ABD yaptırım paketi Rus enerji şirketine yönelik baskıyı artırmak için bir emsal teşkil edebilir.
Rosatom ve küresel etkisi
Rosatom, nükleer enerji alanındaki en büyük aktörlerden biridir ve küresel dönüşüm kapasitesinin %40’ını ve zenginleştirme kapasitesinin %46’sını kontrol etmektedir. Ayrıca dördüncü nesil nükleer reaktörler için yakıt üreten tek üreticidir. 2021 yılında, ABD’nin uranyum ithalatının %14’ü Rusya’dan sağlandı ve Rosatom, küresel uranyum zenginleştirme hizmetlerinin %28’ini sağladı. AB’de ise uranyumun %17’si Rusya’dan geldi ve Rosatom, dönüşüm kapasitesinin %22’sinden ve zenginleştirmenin %30’undan sorumluydu. Rosatom aynı zamanda uranyum madenciliği ve zenginleştirme alanında lider bir aktördür. Avrupa ve Amerikan pazarlarındaki düşüşe rağmen şirket, küresel üretim kapasitesini genişletmeye devam etmektedir.
Rosatom CEO’su Aleksey Lihaçov.
Bu bağımlılığın azaltılması uzun bir süreçtir ancak imkânsız değildir. ABD, Rus uranyumu ithalatını yasaklayarak ilk adımı atmıştır. Şimdi Batılı ülkelerin yaptırımları artırarak bu bağımlılığı kırmaları ve Rosatom’un küresel etkisini azaltmaları kritik önemdedir.
Rosatom’un jeopolitik güç faktörü olarak rolü
Rosatom yalnızca nükleer enerji alanında önemli bir aktör değil, aynı zamanda Rusya için önemli bir jeopolitik araçtır. Şirket, Rusya’daki tüm sivil nükleer santraller, Rusya’nın nükleer silah kompleksi ve birçok araştırma kurumu dâhil olmak üzere nükleer sektördeki 360 şirketi kontrol etmektedir.
Rosatom’un Macaristan’daki Paks-2 nükleer santral projesi.
2022 yılında şirketin gelirleri 11 milyar dolara ulaşmış, uluslararası projelerinin değeri ise 200 milyar doları aşmıştır. Rosatom küresel varlığını önemli ölçüde genişletmiş ve şu anda Türkiye, Macaristan ve Çin gibi 11 ülkede 34 nükleer reaktör inşa etmektedir. Türkiye ve Macaristan NATO üyesidir ve bu durum şirkete özellikle güney yarımkürede önemli bir jeopolitik rol kazandırmaktadır.
Bolivya’da kurulmakta olan bir nükleer enerji bilim ve teknoloji merkezi projesi.
Rosatom’un sunduğu diğer bir proje ise nükleer enerji için bilimsel ve teknolojik merkezlerdir. Bu merkezler şu anda Sırbistan ve Bolivya’da inşa edilmektedir ve Vietnam ile Ruanda’da benzer projeler için müzakereler sürmektedir.
Rosatom ve silah üretimi
Rosatom, sivil nükleer enerji alanındaki rolünün yanı sıra Rusya’nın silah üretimine de büyük ölçüde dâhil olmuştur. Şirket, Rus savunma sanayisine silah üretimi için gerekli bileşenleri sağlama yeteneğine sahiptir. Rosatom ve bağlı kuruluşları, Kh-101 gibi Rus ordusunun Ukrayna’da kullandığı seyir füzelerinin üretimine doğrudan katılmaktadır.
Kh-101 tipi bir seyir füzesi.
Yaptırımlara rağmen, Kh-101, Kh-59, Kh-55 ve Kh-22 gibi seyir füzelerini üreten Raduga Tasarım Bürosu üretim tesislerini modernize etmeye devam etmektedir. Şirket hem Avrupa hem de Çinli şirketlerden bileşen ithal ederek Rusya’nın silah stoklarını geliştirmesini sağlamaktadır.
Raduga Tasarım Bürosunun üretim tesislerinin genişletilmesi.
Frontelligence Insight (FI) tarafından yapılan bir araştırma, Raduga Tasarım Bürosu’nun üretim tesislerini genişletmeye devam ettiğini doğrulamaktadır. 2023 yılına ait uydu görüntüleri, M10, M11A ve M11B binalarında yeni inşaat projelerini göstermektedir. Rosatom’a bağlı bir diğer şirket olan Mars Tasarım Bürosu, seyir füzeleri için kontrol sistemleri üretmekte ve Raduga’ya bu sistemlerin geliştirilmesi için gerekli bileşenleri sağlamaktadır.
Avrupa ve Çin’den gelen ekipmanlar
Ukraynalı hacker grubu Cyber Resistance tarafından elde edilen belgeler, Raduga’nın üretim kapasitesini genişletmek ve çağdaşlaştırmak için Avrupa ve Çinli tedarikçilerden gerekli ekipmanları satın almaya devam ettiğini göstermektedir.
2023 yılı için teknik modernizasyon ve yeniden yapılandırma planı, özel bir bütçe ile ihtiyaç duyulan yabancı ekipmanların listesini içermektedir. Finansmanın büyük bir kısmı yeni ekipmanlar, inşaat projeleri, araç filosunun geliştirilmesi, laboratuvarların iyileştirilmesi ve yeni IT programlarının oluşturulmasına ayrılmıştır.
Gerekli yabancı ekipmanları sağlayan kilit firmalar şunlardır: Farsoon (Çin), Hangcha (Çin), Hision (Çin), Fagima (İtalya), Automator (İtalya) ve Hottinger GmbH (Almanya).
Yıl ortasındaki iş ilerleme raporunun gözden geçirilmesi, bu hedeflere ulaşmada önemli ilerlemeler kaydedildiğini göstermektedir. Bu tedarikçilerden gelen ürünler Raduga’ya sorunsuz bir şekilde ulaşmakta ve bazı durumlarda olağanüstü başarılar elde edilmektedir. Yaptırımlara rağmen, Raduga gerekli ekipmanları Avrupa ve Çin tedarikçilerinden temin ederken tesislerini genişletip modernleştirmeyi başarmıştır.
Mars Tasarım Bürosunun faaliyetleri
Mars Tasarım Bürosu, Raduga ve M.P. Fyodorov Dubna Makine Fabrikası (DMZ) için K-051M, U501M sistemlerini ve SN-99 gibi navigasyon modüllerini modernize etmekte ve bakımını yapmaktadır. Bu sistemler Kh-32, Kh-59 ve Kh-101 seyir füzelerinde kullanılmaktadır.
13 Şubat 2023 tarihli araştırma raporu, Mars’ın K-051M ve U501M sistemleri için Raduga ve DMZ’ye yönelik onarım faaliyetlerini sürdürdüğünü doğrulamaktadır.
K-051M ve U501M sitemlerine ait hata inceleme raporu
Bu rapor, K-051M ve U501M sistemlerindeki sık görülen hataları aydınlatmayı amaçlamaktadır. Şirket, Batılı bileşenleri temin etmeye çalışsa da mevcut yaptırımları tamamen aşmak mümkün olmamış ve bu durum düzenli operasyon kesintilerine yol açmıştır. 19 Eylül 2022 tarihli Kh-32 seyir füzelerine ait bir hata ve iyileştirme tablosu, bu füzelerin %50’sinden fazlasının K-051M ve U501M sistemleriyle ilgili sorunlar yaşadığını göstermektedir. Bu sorunların çoğu çözülebilmiş olsa da ciddi zaman ve kaynak harcaması gerektirmiştir.
Bilgiler, Tasarım Bürosu Mars ile ilgili diğer araştırma materyalleriyle birlikte, İnformNapalm’ın önceki yayınları arasında mevcuttur. Ayrıca, daha önce bahsedildiği gibi, Rosatom büyük ölçüde yaptırımlardan kaçınmayı başarmıştır ve yalnızca birkaç iştirakinden etkilenmiştir.
Rosatom nükleer santrallerinde kullanılan veri merkezi ekipmanları.
Çift kullanım malzemelerinin aslında kritik bilgi altyapısını (CII) güvence altına alma projeleri bahanesiyle ithal edildiği ve gerçekte seyir füzeleri ile diğer silah teknolojilerinin üretiminde kullanıldığı muhtemeldir. Bunun bir örneği, nükleer santrallerde veri merkezlerinin kurulmasıdır.
Titanyum alaşım tozları ve 3D baskı
Rosatom’un aktif olduğu alanlardan biri de 3D baskı için titanyum alaşım tozlarının üretimidir. Bu girişimle şirket, modern 3D baskı teknolojisi kullanarak kendi malzemelerini üretebilmektedir. Söz konusu teknolojinin, yaptırımların eksikliği nedeniyle Batılı şirketlerle iş birliğinden de faydalandığı açıktır.
Bu tozların üretimi, Rosatom’un yakıt departmanına bağlı olan ve Udmurtya’nın Glazov şehrinde bulunan Çepetsk Makine Fabrikası’nda gerçekleştirilmektedir. Bu teknoloji aynı zamanda Raduga tarafından geliştirilen seyir füzeleri gibi silah parçalarının üretiminde de aktif olarak kullanılmaktadır.
Belgesel kanıtlara göre Raduga, ekipman üretimi için 3D yazıcılar ve makineler tedarik etmiştir. Bu ekipmanların olası tedarikçilerinden biri, endüstriyel 3D yazıcılarda uzmanlaşmış Çinli Farsoon şirketidir. Farsoon’un geçmişte Rosatom’a aktif olarak ekipman sağladığı ve bu ekipmanların Mars Tasarım Bürosu aracılığıyla Raduga’ya aktarılmış olabileceği muhtemeldir.
Bir diğer olası tedarikçi ise Hottinger Brüel & Kjær’dir. Mars Tasarım Bürosunun 2022 yılında bu şirketten ekipman satın aldığı ve ardından Raduga’ya devrettiğine dair belgeler bulunmaktadır. Ancak ne kadar ekipmanın Mars’tan Raduga’ya gerçekten transfer edildiği belirsizdir.
Rosatom’un Ukrayna savaşındaki rolü
ABD’nin Rosatom’a karşı uyguladığı yaptırımlar, özellikle Rus uranyumu yasağı önemli bir ilk adım olsa da AB ve diğer Batılı ülkeler şirketi henüz kapsamlı yaptırımlarla hedef almamıştır. Bu ülkelerin, özellikle nükleer enerji alanında Rusya’ya olan bağımlılıklarını kırmak için çabalarını artırmaları kritik önemdedir.
Rosatom’un yalnızca sivil nükleer enerji alanında lider bir tedarikçi değil, aynı zamanda askeri savunma üretiminde de önemli bir aktör olduğu unutulmamalıdır. Şirket, Ukrayna’da sivillere karşı kullanılan silahların geliştirilmesinde de aktif rol oynamaktadır. Rosatom’a yönelik yaptırımlar, Batı’nın yalnızca Rusya’nın nükleer enerjiye erişimini durdurmasını değil, aynı zamanda Rus savunma sanayisine akan kaynakları da kısıtlamasını sağlayacaktır. Bu tür yaptırımlar yalnızca ekonomik bir önlem değil, aynı zamanda Rusya’nın Ukrayna’daki savaşını durdurmak ve daha fazla acıyı önlemek adına ahlaki bir gerekliliktir.
İnformNapalm’dan diğer makaleleri okuyun
- Rus şirketi Planar Tech’in Batı yaptırımlarını aşma yolu
- Rosatom, Rus seyir füzelerinin geliştirilmesini güçlendiriyor
- Valeri Zalujni’nin Ukrayna’daki savaşla ilgili gerçekleri
Kaynağa link atarak paylaşırsanız seviniriz! Creative Commons – Attribution 4.0 International – CC BY 4.0. Facebook, Twitter ve Telegram’da İnformNapalm’ın sayfalarını takip edin.
İnformNapalm’ın herhangi bir hükümetten veya sponsordan mali desteği yoktur. Tek sponsorumuz bireysel gönüllüler ve okuyuculardır. Ayrıca Buymeacoffee aracılığıyla aylık mini bağışlar yaparak İnformNapalm’ı destekleyebilirsiniz.
